‘A bunch of fruitcakes, loonies and closet racists’. Als kersverse leider van de Conservatieve Partij deed David Cameron zeven jaar geleden nog lacherig over landgenoten die op de UK Independence Party stemden. Donderdag namen de malloten wraak. Bij een tussentijdse verkiezing eindigden ze voor Camerons Conservatieve Partij.
Terwijl EU-president Herman van Rompuy in Londen een toespraak hield waarin hij de Britten vriendelijk doch dringend verzocht bij de Europese Unie te blijven, lieten de opstandige burghers van het Zuidengelse stadje Eastleigh een heel ander geluid horen. De eurogezinde Liberaal-democraten wisten deze kamerzetel met hangen en wurgen te behouden, maar 53 procent van de stemmen ging tijdens dit voorproefje van een EU-referendum naar eurosceptische partijen, de UKIP en de Tories.
De verdeling van de eurosceptische stemmen was opvallend. Als Cameron gedacht had het gevaar van de UKIP middels een referendumbelofte te kunnen neutraliseren, kwam hij bedrogen uit. De UKIP, die liever vandaag dan morgen uit de Europese Unie wil stappen, haalde meer stemmen dan de regeringspartij. Haar welbespraakte leider Nigel Farage baalt er waarschijnlijk van dat hij niet zelf kandidaat heeft gestaan. Met hem had de UKIP mogelijk haar eerste kamerzetel veroverd.
Het succes van de UKIP staat niet op zichzelf. Eind november eindigde de partij ook al op de tweede plaats, toen in het linkse bolwerk Rotherham. Tot voor kort beleefde de UKIP vooral successen bij Europese verkiezingen, dankbaar profiterend van het uiterst on-Britse stelsel van evenredige vertegenwoordiging. Nu is ook het Britse districtenstelsel niet meer bestendig tegen het eurosceptische sentiment en de bijbehorende afkeer van massa-immigratie.
Bij de campagne van de UKIP speelde het getal ‘53 miljoen pond’ de hoofdrol. Dat is volgens de faragisten het bedrag dat het trotse Albion dagelijks kwijt is aan ‘Brussel’. En wat komt er voor terug? Regels en immigranten. Vooral de verwachte komst van Bulgaren en Roemenen boezemt de ukippers angst in. In het geval-Eastleigh komt er nog bij dat Ford plannen de plaatselijke transitfabriek naar naar Turkije te verplaatsen, gebruik makend van een handelsovereenkomst met de verfoeide EU.
Een optimistische lezing van de uitslag is dat de UKIP-aanhang in ieder geval nog genoeg fiducie in de politiek heeft, anders dan de 49 procent die niet stemde of besloot, tijdens het uitlaten van de hond, een persoonlijke mandaat te verlenen aan de kandidaat van Elvis Loves Pets Party. Van de gevestigde partijen verloren de Liberaal-democraten de meeste stemmen (14 procent) en moest Labour constateren dat de bewoners van Eastleigh het One Nation-ideaal van Ed Miliband niet delen.
Grote verliezer is echter de Conservatieve Partij, die had gehoopt te kunnen profiteren van de misere bij de Liberaal-democratische coalitiegenoten. Uiteindelijk verloren de Tories bijna evenveel. Cameron, de meest evenwichtige persoonlijkheid binnen de Britse politiek, reageerde teleurgesteld, maar voegde eraan toe dat hij zijn koers niet gaat wijzigen. Met vallen en opstaan probeert hij zijn partij te moderniseren, zonder de traditionele, eurosceptische vleugel in de luxaflex te jagen.
Binnen zijn fractie klinkt de roep om de eerstvolgende afslag naar rechts te nemen. Of dat helpt, valt te bezien. De kandidate in Eastleigh, Maria Hutchings, behoorde tot de Tea Party-vleugel van de partij, maar dat bleek geen voorwaarde voor succes te zijn. Haar reactie op de uitslag had een hoog Ella Vogelaar-karakter. Achtervolgd door opdringerige journalisten liep ze een minuut lang zwijgend naar de dichtstbijzijnde uitgang. Ze lachte als een Conservatief met kiespijn.
